آلیاژهای روی از قرنها پیش استفاده میشدهاست. کالاهای برنجی که به ۱۰۰۰–۱۴۰۰ سال پیش بازمیگردند در فلسطین پیدا شدهاند و اشیاء رویی با ۸۷٪ روی در ترانسیلوانیا ما قبل تاریخ یافت شدهاند. به خاطر نقطه جوش پایین و واکنش شیمیایی این فلز (روی جدا شده دود شده و قابل دست یابی نبود) خصوصیات واقعی این فلز در زمان باستان مشخص نشده بود. ساخت برنج به رومیها نسبت داده شده و مربوط به ۳۰ سال پیش از میلاد میباشد. آنها کالامین و مس را با یکدیگر در بوته آهنگری حرارت میدادند که در این عمل اکسید روی در کالامین کاهش میافت و فلز روی آزاد توسط مس به دام انداخته میشد و به شکل آلیاژ درمیآمد. برنج بدست آمده یا در قالب ریخته میشد یا با چکش به شکلهای مختلف درمیآمد.
استخراج و تصفیه روی نا خالص در ۱۰۰۰ سال پیش از میلاد مسیح در هند و چین صورت میگرفته است. در غرب نیز کشف فلز روی به Andreas Marggraf آلمانی در سال ۱۷۴۶ بر میگردد.
شرح تولید برنج در اروپای غربی در کتابهای آلبرتوس مگنوس در سال ۱۲۸۴ به چشم میخورد. این فلز در قرن ۱۶ به میزان قابل توجه شناخته شد. Agricola در سال ۱۵۴۶ اعلام کرد که وقتی که سنگ معدن روی گداخته میشود فلز سفید میتواند منقبض شود و دیواره کوره را بتراشد. او در نوشتههای خود به این مسئله نیز اشاره کرد که فلزی شبیه آن به نام Zincum در Silesia تولید میشدهاست. پاراسلیوس (متوفی به سال ۱۵۴۱) اولین کسی در غرب بود که گفت Zircum فلزی جدید است که در مقایسه با فلزات دیگر خواص شیمیایی جداگانهای دارد. نتیجه آن است که فلز روی زمانی شناخته شده که Margaraf کشفیاتش را شروع کرد و در حقیقت فلز روی دو سال زودتر توسط شیمیدان دیگری به نام Anton Von Swab تجزیه شده و بدست آمده بود. اما تحقیقات Margraaf جامع تر بود و بخاطر تحقیقات این دو شخص آنها به عنوان کاشفین روی شناخته میشوند. قبل از کشف تکنیک غوطه وری سولفید روی Calamine تنها منبع معدنی فلز روی بودهاست.
روی برای آبکاری الکتریکی فلزها استفاده میشود تا از زنگ زدگی آنها جلوگیری کند. روی در آلیاژهایی نظیر برنج Nickel Silver فلز ماشین تحریر فرمولهای مختلف لحیم نقره آلمانی و… بکار میرود.
برنج بخاطر استقامت و مقاومت در برابر زنگ زدگی و خوردگی کاربردهای وسیعی دارد. روی بهطور گسترده در صنعت خودروسازی در Die Castingها استفاده میشود. روی لولهای به عنوان قسمتی از محتوی باتریها مورد استفاده قرار میگیرد.
اکسید روی به عنوان رنگدانههای سفید در رنگهای آبی و همچنین به عنوان فعالکننده در صنعت Rubber استفاده میشود. به عنوان Over the counter ointment به صورت لایه نازکی بر روی پوست بی حفاظ صورت و بینی استفاده میشود تا از کم شدن آب پوست جلوگیری کرده و در برابر آفتاب سوختگی در تابستان و باد زدگی در زمستان از پوست محافظت کند. استفاده از آن برای کودکان در هر مرحله از عوض کردن کهنه کودک توصیه شده زیرا از تحریکات پوستی جلوگیری میکند. کلرید روی به عنوان بوگیر و همچنین محافظ چوب نیز مورد استفاده قرار میگیرد. سولفید روی در رنگدانههای درخشان، برای تولید عقربههای ساعت و موارد دیگری که در تاریکی میدرخشد استفاده میشود.
محلولهای ضد عفونیکنندهای که از Calamine ساخته شده و ترکیبی از Zn-Hydroxy-Carbonate و سیلیکات است برای درمان جوشهای پوستی استفاده میشود. فلز روی شامل ویتامینهای مورد مصرف روزانه و مواد معدنی نیز میباشد و با توجه به فلزات دیگر این فلز دارای خاصیت ضد اکسیداسیون است که از پیری زود رس پوست و مفصلهای بدن محافظت میکند. با بررسی خواص روی به این نتیجه رسیدهاند که این عنصر میتواند به بهبودی بعد از عمل جراحی سرعت بخشد. Zinc Gluconate Glycine از قرصهای مکیدنی برای درمان سرما خوردگی و التهاب دهان و لوزهها میباشد.
مکمل های روی می توانند دارای این فواید باشند:
بعضی از بیماریها، بر روی جذب روی تأثیر میگذارند یا باعث افزایش نیاز به روی میشوند؛ لذا این بیماران از مکملهای روی سود میبرند:
سولفات روی رایجترین مکمل قابل استفاده روی است. این ترتیب نسبت به سایر اشکال کمترین قیمت را دارد. اما حداقل جذب را دارد و باعث آشفتگی معده میشود. پزشک معالج معمولاً ۲۲۰ میلیگرم از سولفات روی را که حاوی تقریباً ۵۵ میلیگرم عنصر روی است، تجویز میکند. شکلهای قابل جذب تر که قابل دسترس هستند عبارتاند از: پیکولینات روی، سیترات روی، استات روی، گیسرات روی و مونو میتونین.
اشکال مختلف روی دارای میزان متفاوتی از روی در ترکیب هستند. در برچسب این ترکیبات، همیشه به دنبال میزان عنصر روی بگردید. معمولاً ترکیبات روی دارای ۳۰ تا ۵۰ میلیگرم از عنصر روی هستند. به خاطر داشته باشید که از غذای روزانه چیزی حدود ۱۰ تا ۱۵ میلیگرم روی جذب میکنید، پزشک معالج شما هنگام تجویز مکملهای روی، باید این میزان دریافتی روزانه از طریق غذا را در نظر داشته باشد. قرصهای روی در داروخانهها قابل دسترس هستند و برای درمان سرماخوردگی مفید هستند. همچنین جوانه گندم منبع خوبی از روی میباشد که خوردن آن به همه افراد توصیه میشود.
دیده شدهاست که غلظت روی در پوست و چشم بیشتر از هر عضو و اندامی در بدن است. مصرف روی در سوختگیها، اعمال جراحی وبهبود زخمهای بدن، ضروری است. روی باعث بهبود هر چه سریعتر زخمها میشود و کمبود روی بهبود زخمها را به تعویق میاندازد، به ویژه در بیماران دیابتی، زخمهای پا و عفونت این زخمها است که حتی میتواند به قطع عضو هم منجر شود.
بنابراین وجود روی به مقدار کافی در برنامه غذایی این افراد بسیار مهم است. مصرف روی در ترمیم سوختگیها، زیاد بوده و بهطور معمول در خون بیماران دچار سوختگی، کمبود روی مشاهده میشود و با دادن روی اضافی میتوان، بهبود و ترمیم زخم و پوست را تسریع کرد. این مسئله حتی در سوختگیهای درجه ۳ به دنبال مصرف محلولها و ترکیبات حاوی روی به اثبات رسیدهاست و هماکنون نیز از این ترکیبات (مانند پماد زینک اکساید و…) استفاده میشود.
به عبارتی روی به عنوان ترمیمکننده بافتی و پوستی شناخته شدهاست. افرادی که از اگزما و حساسیت زجر میبرند، بهطور معمول دارای سطح پایین روی در خون هستند و میتوان با دادن ۳۰ میلیگرم روی (معادل ۲۰۰ میلیگرم گلوکونات روی است) بهبود بیماری آنها را تسریع کرد.
نکته دیگر در مورد مصرف روی و بیماران دیابتی این است که تأثیر انسولین بهطور مستقیم با روی در ارتباط است. میزان عنصر روی در پانکراس افراد سالم دو برابر دیابتیها است که میتواند نشانهٔ نقش آن در تولید انسولین باشد. مشاهده شدهاست که نقصان روی در خون باعث هیپو انسولینیمیا (کاهش انسولین خون) میشود. کمبود روی به صورت مزمن و دائمی صدمهٔ بزرگی به یاختههای بتا پانکراس که انسولین ترشح میکنند، میزند و در سنین بالا، افراد دارای کمبود طولانی مدت روی میتوانند دچار دیابت نوع ۲ بشوند.
بهطور کلی میتوان گفت که در خون اکثر افراد مبتلا به دیابت، کمبود روی دیده میشود و متأسفانه دفع روی در ادرار آنها مشاهده میشود؛ بنابراین رساندن روی اضافی به بدن بیماران دیابتی ضروری است. فقر روی به ویژه در دیابتیها زخمهای مزمن ورید پا را ایجاد میکند که گاهی منجر به قطع انگشتان یا پا میشود. با دادن روی اضافی نه تنها زخمهای دیابتی زودتر ترمیم شده بلکه علاوه بر آن سطح سیستم ایمنی نیز افزایش مییابد.
روی بیست و سومین عنصر در پوسته زمین از نظر فراوانی میباشد. بسیاری از سنگهای معدنی سنگین استخراج شده حاوی ۱۰٪ آهن و ۴۰–۵۰٪ روی میباشند. معادنی که از آنها روی استخراج میشود شامل Sphakrite, Zinc Blende, Smith sonite, Calamine, Franklinite میشوند. تاکنون نزدیک به ۶۰ نوع کانی روی شناخته شدهاست روی عنصری بطور طبیعی وجود ندارد. از این شمار سولفور روی با نام اسفالریت یا بلاند (ZnS) شناخته شده، مهمترین کانی است. از دیگر کانیهای با اهمیت روی میتوان به اسمیت زونیت ZnCO3، همی مورفیت (Zn4Si2O7(OH و زنسیت (ZnO) اشاره کرد.
اکسید روی معروفترین ترکیبی است که بهطور گسترده در ترکیبات روی مورد استفاده قرار میگیرد و به عنوان رنگدانه سفید در رنگها استفاده میشود. همچنین در صنعت Rubber کاربرد داشته و به عنوان Opaque Sunscreen فروخته میشود. دیگر ترکیبات روی به استفاده غیر صنعتی میرسند مانند: کلرید روی در بو گیر سولفید روی در رنگهای شب تاب و متیل روی در آزمایشگاه شیمی آلی. تقریباً یک چهارم فراوردههای روی به صورت ترکیبات روی مورد مصرف قرار میگیرد.
روی طبیعی در ۴ ایزوتوپ پایدار تشکیل شدهاست: Zn64 Zn-66, Zn-67, Zn-۶۸ که در این میان Zn۶۴ فراوانترین آنها (۴۸٫۶٪ فراوانی طبیعی) میباشد. برای این عنصر ۲۲ رادیو ایزوتوپ اکتیو شناسایی شدهاست که در میان آنها Zn-۶۵ با نیمه عمر ۲۴۴٫۲۶ روز و Zn-۷۲ با نیمه عمر ۴۶٫۵ ساعت پایدارترین و فراوانترین ایزوتوپ میباشند. دیگر ایزوتوپهای رادیو اکتیو این عنصر نیمه عمرهای کمتر از ۱۴ ساعت هستند و بیشتر آنها نیمه عمری کمتر از یک دقیقه دارند. این عنصر همچنین ۴ حالت متا دارد.
زینک یا روی یکی از مهمترین عناصر اثر بخش در تولید تستوسترون طبیعی در بدن مردان است چرا که از تبدیل تستوسترون به استروژن (هورمون زنانه) جلوگیری میکند، با تولید آنزیمی به نام ارومایتاس ازین عمل جلوگیری میکند. عکس عمل نیز در بدن توسط روی اتفاق میافتد یعنی هورمونهای زنانه را به مردانه تبدیل میکند و باعث تولید اسپرمهای سالمتر نیز میشود، یعنی تبدیل استروژن به تستوسترون به صورت طبیعی، منابع طبیعی برای جذب زینک یا روی در مواد غذایی: الف) جگر ب) غذاهای دریایی ج) حبوبات و دانههای روغنی د) تخم مرغ